Dies irae, dies illa
solvet seleclum in favilla
მნათე ოქოპირ მხოლოდ მაშინ მიხვდა, რომ “ქვეყანა გამოიცვალა”, როცა დიდმარხვის ორშაბათს, წმ. ზაქარიას ეკლესიის გუმბათზე ჯვარი ვეღარ ნახა, ჯვარი აღარ იყო სამრეკოზედაც.
სოფელი ყოველ წელლს უპირებდა შეკეთებას სამრეკლოსა და საყდარს. ახლა ჯვარიც მოეხსნათ.
აწვიმდა სამრეკლოს. აწვიმდა საყდარს.
ადამიანი ნელ-ნელა ამჩნევს ცვლილებას.
ცვლილება რომ ერთბაშად შეგვენიშნა, ქვეყანა ჯოჯოხეთად იქცეოდა და არავის დასჭირდებოდა მეორე ჯოჯოხეთის გამოგონება.
მნათე ოქოპირს ყურადღებაც არ მიუქცევია, რომ სოფლის მოზარდები „არულის“ ძახილი გამოუდგებოდნენ მოხუცებულ მღვდელს, არც ის გაჰკვირვებია, სოფელმა რომ უარი განაცხადა მღვდლისა და მნათის შენახვაზე.
მღვდელი გაიპარსა. თემშარაზე სამიკიტნო გახსნა.
ორშაბათ საღამოს ოქოპირიც ეწვია.
დალიეს.
ძველი დრო ტკბილად მოიგონეს.
მღვდელი ნანობდა: „ეს მომგონებოდა, ახლა ჩემი ცოლ-შვილი ყელამდის დოვლათში იქნებოდა, ჰე, ჰე, ჰე.“
ცბიერად აპაჭუნებდა წვრილსა და წიტიან თვალებს.
ამ ჟამად სოფელში ყველა ნანობდა.
მნათე ოქოპირს არაფერი ჰქონდა დასანანი, არც დიდი სიხარული ჰქონია, არც თუ დიდი სულიერი ღელვა.
რა ვუყოთ, ოცდახუთი წელიწადი რეკავდა. რეკავდა ცისკარზე, რეკავდა მწუხრზე. სხვას აღვიძებდა, მისი ცხოვრება კი მოსაწყენი და კოშმარული სიზმარი იყო. სიზმარი, რომელიც გამოფხიზლებულს არც მოაგონდება: როგორ იყო? რატომ იყო?
ამ ხელობამ უანდერძა მოზრდილი კოჟრები თითების სახსრებზე.
ეკლესია დაიკეტა. ორ თვეში ერთხელ წირვის მაგივრად „არსენა ყაჩაღს“ დასდგამდნენ. ხავსი მოედო საურავებსა და კედლებს.
აწვიმდა სამრეკლოს. აწვიმდა საყდარს.
ნახუცარი არ დარდობდა, გლეხებს ჯავრი არ ჰქონდათ (უხაროდათ, რომ გადასახადი შეუმცირდათ). მნათე ოქოპირმა ბოსტანი გაიშენა. ათასში ერთხელ ძველ ბადეს მოსძებნიდა.
რა მნათე, რა მებადური! ხანდახან ზარების რეკვა მოუნდებოდა. იცოდა: ეს არავის სჭირდებოდა...
ცხოვრება გამოიცვალა. სოფელში სალოცავად არ ეცალათ. სდუმდა. გულში იკლავდა უმიზნო ჟინს. წინად მედავითნის და მნათეს მოვალეობას შეთავსებულად ასრულებდა.
მღვდლის ხელში მაინც...
არც ერთი ყურშა ძაღლი არ ისურვებდა ოქოპირასავით ცხოვრებას. ოქოპირა ბედს არ უჩივოდა. მისი სულის სიმშვიდე არასოდეს დარღვეულა.
არიან ადამიანები – ნებაყოფილობით მგლოვიარენი, ისინი არ გრძნობენ არც ძრწოლვას, არც მოწყენას, რადგან მათთვის უცნობია დიდი სიხარული.
ისინი არ გრძნობენ გლოვას, რადგან მათ სულში არავის დაუთესია იჭვის გესლი, ისინი უკეთესს არ ინატრიან, რადგან უკეთესი ვერ წარმოუდგენიათ.
მე მინდა ვუმღერო ნებაყოფილობით მგლოვიარეებს, რადგან ასეთი იყო მნათე ოქოპირ.
ოქოპირს სოფელი ლინჩს ეძახოდა (ლენჩი საშუალოა გლახაკსა და ქადაგად დავარდნილს შორის). სჩვეოდა ოქოპირს – მოუბარს ხშირად ყურს არ უგდებდა. როცა საქმეზე ელაპარაკებოდნენ, სულ სხვა რამისთვის ფიქრობდა.
სახეზე ეტყობოდა: მის სულს ვნების ქარიშხალი არ მოჰხვედროდა. არ ეკუთვნოდა ოქოპირ ამ ქვეყანას, არც ამ ქვეყანამ დაუდო მას წილი. სოფელში ამბავი დააგდეს: დრო მოვა, გლახაკები ღმერთს გაუტოლდებიან, ძლიერნი ამა ქვეყნისანი შედრკებიან და გლახაკები დიდების
პორფირს მოისხამენო. არ იქნება არც ღმერთი და ეშმაკი, მდიდარი და ღარიბი, ქურუმი და მნათე, რადგან ყოველი კაცი თვითონ იქნება თავისი თავის ღმერთი, ქურუმი და მნათე. ასე ამბობდა ქადაგი ტაია.
ვინ იცის, რა იქნება, ფიქრობდა ლენჩი ოქოპირ, იმედი? იმედი მას არასოდეს დაუკარგავს, რადგან არასოდეს ჰქონია იგი.
მე მინდა ვუმღერო უიმედო გლახაკს, რომელმაც დიდების პორფირი უნდა მოისხას, რადგან ასეთი იყო მნათე ოქოპირ.
ჭადრის ძირში პაწია ყლორტი ამოსულა, გაუხარებელი, ნაციები, მზეს დახარბებული. იგი ფერმკრთალია და ბნედიანი (რადგან მზე არ მოჰხვედრია). იგი სწორია და მართალი (მის თავხე გრიგალებს არ გადაუქროლიათ), ჩრდილშია აღზრდილი (არ კი ამხელს, მზე რომ ენატრება). ფესვები ჭადრისა, ფოთლები – ჭლექიანის ტუჩები. ლომის ლეკვია – კლანჭები არ ასხია. მიმინოს თვალები ექნებოდა, სიბნელეში დგომას რომ არ დაებრმავებინა.
მე მინდა ვუმღერო სიბნელეში დაბრმავებულებს.
ჩრდილში სდგას, მიტომაც ვერავინ ჰხედავს.
მაგრამ ბედი მოვა, ჩრდილში მდგომებსაც შეარყევს შუაღამის გრიგალი.
მე მინდა ვუმღერო გრიგალისაგან შერყეულებსაც, რაგან ასეთი იყო მნათე ოქოპირ.
* * *
ეს მოხდა დიდ ხუთშაბათს საღამოს.
დუქნის წინ ფეხმორთხმული გლეხები ისხდნენ, ნარდსა თამაშობდნენ: წინა ღამით ნამთვრალევთ მოწამლულ თევზებსავით გამოშტერებოდათ თვალები.
ნახუცარს ნაბახურევზე ესვა.
„რა წავაგე, ოქროპირ, ოცი წელი რომ ვწირე? ჰე, ჰე, ჰე, ჩემი მლოცველები ახლა ჩემი მუშტრებია, ჰე, ჰე“. ხითხითებდა. დაჭიებულ, დამძაღებულ კბილებს აჩენდა.
ნახუცარმა თვალებში ჩაჰხედა მნათეს. ოქოპირა სდუმდა. არ იცოდა, რა ეპასუხა. მასპინძელს არ იამა ფხიზელი მნათის უსიტყვო მზერა.
ოთახში გაიხმო სტუმარი. მხარზე ხელი დაჰკრა, გამურული ჯამი გაუვსო. ცალი ფეხი სუფრის კუთხეზე გადმოაგდო, ვეებერთელა ფაშვით სუფრას დაეყრდნო. სუფრა ჭრიალებდა, ნახუცარი ხითხითებდა. ტოკავდა უშველებელი, ზარაცი ტანი. ოქოპირმა დალია, ნაოჭიან ფერმკრთალ სახეზე სიწითლემ იელვა, ღვინო ემჭვახა. ღრმად ჩამჯდარი თვალები დაუპატარავდა, სახე დაემანჭა. ნახუცარმა ისევ გაავსო. ბანჯგვლიანი ხელი დაავლო გაქონილ ჭიქას.
ჯერ მეათე ჭიქა არ გამოეცალათ. დუქანში ღრიანცელი ატყდა. მასპინძელი წესრიგის აღსადგენად გაიქცა. მნათემ იდროვა, უკანა კარიდან გაიპარა.
მის გულში გამოურკვეველი სიხარული ჩასულიყო, არ კი იცოდა რა უხაროდა. წელში გამართული, აღტკინებული, მსუბუქი ნაბიჯით მიდიოდა გადახიდულ კოპიტების ჩრდილებს ქვეშ. შუბლზე წვიმის წვეთი დაეცა, დასავლეთით პირსისხლიანი ცისკარი ელავდა აკაციების ლანდების გადაღმა.
ღრუბლების ხანძარი მოსდებოდა. ტფილი ქარი ჰქროდა. თხრილებში ბაყაყები ყიყინებდნენ. ავდარი იქნება, - გაიფიქრა მნათემ. თემშარაზე მტვერი ავარდა. ჰაერში ქარბორბალა დატრიალდა. წვიმამ მოუხშირა. ოქოპირს ისეთი გრძნობა ჰქონდა, თითქოს ამ სოფელში გზად
გამოვლილი სტუმარი ყოფილიყო. მიუსაფრობა იგრძნო. ფეხს აუჩქარა, სად წასულიყო ამ შუაღამეს? ვისთვის ეამბნა, რომ მის სულში სიხარული მოულოდნელად შემოიპარა – მნათე ოქოპირსაც რომ რაღაც უხარია.
გასახარებელი რა ექნება ლენჩ ოქოპირას. იტყოდნენ.
შინ წასულიყო? მოაგონდა ახრჩოლებული ჭრაქი. მჭვარტლიანი ფაცხა, მარტოობა.
გაზაფხულის სქელ ჯიქანიდან გადმოსქდა მოზღვავებული წვიმა. სცემდა სახეში, უხაროდა. მირბოდა. ბნელში, ეკლესიის მოედანზე ჭადარი მოხვდა თვალში, მოაგონდა დიდი ხუთშაბათი. თორმეტი სახარების კითხვა. ეკლესიის ჭიშკარი შეაღო. ვიღაცეებს საქონელი შეერეკნათ ეზოში, ეკლესია გამოკეტილი იყო.
აწვიმდა სამრეკლოს, აწვიმდა საყდარს.
აწი ვინ შეაკეთებს სამრეკლოს? ფიქრომდა ოქოპირ, ხელების ფათურით ადიოდა სამრეკლოს ბნელსა და მიხვეულ-მოხვეულ კიბეზე.
ზარების თოკებს ქარი აფრიალებდა.
მოავლო მნათემ სველ თოკებს ხელი. ჩამორეკა ორი პატარა ზარი. ბზრიალით, წკრიალით გაჰქანდა პაწია ზარების ფოლადის სიცილი. - ორი თეთრი მწევარი გამოუდგა დაკოდილ ნადირს... – გაჰხვრიტა, გააპო მიძინებული სოფლის კოშმარული ძილი, თავს გადაევლო
გარინდებულ გამურულ ფაცხებსა და ქოხებს, შეაკრთო მღელვარე თხმელნარი, გადავარდა მიყრუებულ ღელეში. დაიკარგა ქარიან ღამეში ნათქვამი ზღაპარი.
მოვარდა ქარი ქლოშინით, - აქოჩრილი, ხახადაღებული ძუ მგელი (რომელსაც პატარები მოჰპარეს ბუნაგიდან), ეძგერა სამრეკლოს,შეარყია, შეანჯღრია, შეატორტმანა.
აჭრიალდნენ, აწრიპინდნენ კოპიტის კიბის საფეხურები. მნათე ოქოპირამ ცერზე დაიხვია თოკი. ჩამოსწია, ჩამოჰკრა ფრთხილად სხვა, მოზრდილ ზარებს.
პატარა ზარები გამხნევდნენ. აწკრიალდნენ ხელმეორედ, აჟღარუნდნენ, ამღერდნენ, კოტრიალით გადაირბინეს ცაცხვების, კოპიტების, ალვების მღელვარე ქოჩორზე, პირში მივარდნენ ფაფარაშლილ ქარს, უწივლეს ყურებში, ნესტიანი ჰაერი გააპეს, სიცილით, კისკისით აიჭრენ ცაში და ქაოსის კალთაში ჩაეძინათ ნებიერ, უცოდველ ბავშვებს.
იმძლავრა ქარმა.
ოქოპირმა მესამედ დაარისხა.
ზარები ამღერდნენ, აჟღერდნენ, აწრიალდნენ, ჰაერში გაიფანტნენ (დამფრთხალი ღამის ფრინველები ფარფატით ჩამოეშვნენ მიწაზე).
დაბალნი, ქედმოდრეკილნი, მორჩილნი ეახლენ უჯიათ მტერს. დაეცენ მუხლებზე, იტირეს, ივაგლახეს, ფეხები დაუკოცნეს და შენდობა სთხოვეს ცოფიან ქარს.
და ქარი მოვარდა წვიმების სადავის ველური ტყლაშუნით. შემოჰკრა რუხი ფრთა სამრეკლოს გუმბათს. შეირყა, შეინძრა, აკვნესდა საძირკველდამპალი სამრეკლო. მეზარემ იცვალა ადგილი, რადგანაც სახეში აწვიმდა.
აწვიმდა სამრეკლოს. აწვიმდა საყდარს.
და როგორც ოცდახუთი წლის წინად, პირველად დიდ ხუთშაბათ ღამეს, მოუქნია მნათემ დიდსა და პატარას ერთად.
კენტად და წყვილად.
წყვილად და კენტად.
დიდები დროდროზე, სულ უკან მდგარნი.
პაწია, წკრიალა, ჩხრიალა ზარები უფროსებს ხანდახან წინ გადაუსწრებდნენ.
იცდიდნენ, ელოდნენ, გულს მოიმაგრებდნენ, ველს გადაირბენდნენ, კვლავ შეჩერდებოდნენ.
ლუწი და კენტი. კენტი და ლუწი. დიდი და პატარა, მსხვილი და წვრილი ერთბაშად შეჯგუფდნენ, შედედნენ, შეერთდნენ, ხმა ხმაზე მიაწყვეს, ხელი ხელს ჩაჰკიდეს. გაჰქანდნენ, გაიჭრნენ. ეძგერენ ქარს. დაბმულმა რაშებმა სადავე გასწყვიტეს და ხმლები იშიშვლეს შავჩოხიანებმა, გაჰქანდნენ უშიშრად, მიეჭრნენ თხემლნარს, რომელიც ისედაც ქარს სალამს აძლევდა.
კუშტი და მრისხანე თვალებით ეძებდნენ მტერს. ქარს ფერი გაუკრთა. ნაცემი, სველი ფრთა ძლივს გადაათრია და შავი ალამი დაკეცა ველზე. დაჭრილი ნადირი გარბოდა სერზე. მშიშარა დიაცი ჩასაფრდა ხევში.
აწვიმდა სამრეკლოს... აწვიმდა საყდარს.
გადმოდგა თხემიდან შავნაბდიანი. შემოჰკრა ლურჯას, გრიგალი სტვენით და ღრიალით მოედო სოფელს, და მისწყდა პატარა ზარების რიალი.
ატოკდნენ, აბორგდნენ, აზვავდნენ, გაბრაზდნენ, აბუბუნდნენ დიდი და მრისხანე ზარები, - შავი ტყის მდევები, რომელთაც უფროსი ძმები გაულახეს, - აგრიალდნენ, ახმაურდნენ, და მძიმე აბჯრის რაჩხუნით გავარდნენ შორეთის საძებრად. დაიქშინა. დაიღმუვლა. დაიფრუტუნა. და ქარი ფარფატით, ბარბაცით დაეცა მიწაზე - სარმაგამოკრული ფალავანი. წკმუტუნით, წივილით, ღრიალით გაიქცა თავის კუდიან დედასთან, მკერდში ჩაეხუტა და ქვითინი მორთო გალახულმა ქარმა.
და თალხმა ღრუბლებმა გზა მისცეს მთვარის კრისტალის კუბოს, რომელსაც თეთრი ბალდახინით მოასვენებდა მტირალი ქარი.
გასწორდა ოქოპირ წელში. სადავემიშვებული ზარები მღეროდნენ, გალობდნენ, მთვრალი ანგელოზები, მიჰქროდნენ სულ მაღლა, და გაიხსნა ნათელი რძისფერი გზა მეზარესა და ცას შორის.
ხარობდა ოქოპირ, მისი აღტკინებული სული ფოლადსა და რკინას აგალობებდა. ამღერებდა, დაჟანგულ, დამუნჯებულ ზარებს. მიჰქროდნენ აწყვეტილი ზარები გრიალით, კისკისით, ხარხარით ზეცისაკენ, გალობდნენ დიდი და მაღალი ხმით.
ცას ღიმად გაეკრა ნათელი ზოლი.
უცოდველი მთვარე თეთრ ღრუბლების საგებზე იცინის, ვით ჩვილი იესო მწყემსების ბოსელში.
მთის ზუჩის გადაღმა გადახტა ცეცხლისა გველი, გაბზარა, გაკაწრა ცისფერი ეტრატი.
ვინ იყო ღრუბლების გადაღმა? სატანა თუ ელვა? გახედა სოფელს: რა პატარა ბუდე ყოფილა! დაბალი - ჭადრები, და ალვის ხეები. რა მოკლე - სიცოცხლის ნახევარი გზა!
ამ მაღალ ზეცასთან, ამ ძლიერ გრიგალთან სულ ყველა დაბალი და სუსტი ყოფილა.
ცაცხვების საფარით მოვარდა გრიგალი, გაშალა მან შავი და სველი ფაფარი. ეძგერა სამრეკლოს და შეარყია შხუილით, გრიალით, ზათქით და ვიშით მიჰქროდნენ ზარები უსაზღვრო სივრცეში. ცა იღუშებოდა, და მთვარე დნებოდა ანთებულ ღრუბლების ცხელ ნაღვერდალზე. ეს იყო: მოვიდნენ მეზარის საფლავზე ათასი წლების მიცვალებულნი. იტირეს. იგლოვეს. ვინც გლოვედ არ ღირდა, და ვისი სიცოცხლე მთლად იყო გლოვა.
და მთელი ცხოვრება ფიქრობდა ოქოპირ. რა იყო, თუ არა ზღაპარი ხანმოკლე? ზარების ჯარები ფოლადის აბჯარში, მდევრები უშიშო, თავგამეტებულნი მისდევენ გრიგალის გაფრენილ მერნებს. მოჰქროდნენ მთვარისკენ ღრუბლების გემები ალისფერ სისხლით გამურულ აფრებით და პირქვე ეკიდა იესო ზეცაში, ღრუბლების ანძაზე, ვით მავნე მეკობრე. გრიგალი მოახტა ცაცხვების ქეჩოს, ვით მალი ფოცხვერი სისხლს მოწყურებული. გასდრიკა წელში მძლე გოლიათები. სამრეკლო ტკრციალით შეირყა, გაქანდა, ტორტმანით დაეცა მიწაზე.
რიჟრაჟი მოვიდა. მუქლურჯი ზეცა გაფხრიწა ცისკარის ნათელმა ღიმილმა. აუშვა ავრორამ ცისფერი ეტლები, ეთერის უფსკრულში ტრიუმფით აჭრილმა.
გაიბნა. გაფითრდა ცის ლურჯი ფორეჯი და ნაზი მიმქრალი ღრუბლების მარმაში ილეკროს სევადით დაჰფერა მზემ.
ცის კიდურს მოეხსნენ გაშლილი აფრები, - შესცურდნენ ფირუზის ვრცელ ოკეანეში.
ციგლიგით გაიბნენ ჭანდრებში, ცაცხვებში, ზღვის მერცხლის, შოშიის, სკვინჩების გუნდები. ბზინავდნენ, ბრწყინავდნენ, წყლის ბრილიანტები მწვანეზე, მოლზე, ცაცახვების ფოთლებზე.
* * *
ორი ანგელოზი მიფრინავდა ეთერში.
„რა მჩატე ყოფილა საბრალო მეზარე!“
„მჩატე რომ ყოფილიყო, ასე მაგრად დაეცემოდა?“ მიუგო მეორემ. ცის შიკრიკებმა თვალი მოჰკრეს შორეულ ჰაეროპლანს. შეეშინდათ პროპელერის უხეში ფრთებისა. ერთმა მიაშურა განგის ნაპირად მდებარე სამოთხეს, სადაც მარადიული მზე ანათებს და უცოდველი მეოცნებენი მთქნარებისაგან კვდებიან.
მეორემ გასწია სულეთის გადაღმა. სადაც სულის გამყიდველნი და სულწასულნი შანთებზე სხედან, ხელმეორედ ცეცხლში მონათვლას ელიან.
არ ვიცი, სად წაიყვანიეს მნათე ოქოპირის საბრალო სული.
ჩემთვის ეკითხათ.
მე ვეტყოდი: ასწიეთ ადამიანი მაღლა, სულ მაღლა და დასვით მნათე ოქოპირ შემოქმედის მარჯვენა მხარეს, რადგან სიბნელეში დაბრმავებულმა ერთხელ მაინც იგრძნო აღტაცება და ექსტაზში დაიღუპა.
მე მინდა ვიმღერო ექსტაზში დაღუპულისათვის.
მთელი თვე ეგდო წაქცეული სამრეკლო წმ. ზაქარიას ეკლესიის ეზოში, როგორც მკვდარი ღმერთის უშველებელი, უპატრონო ლეში.
აწვიმდა სამრეკლოს, აწვიმდა საყდარს...
(1924)